THE ORIGIN OF VAIPHEI - VAIPHEI HISTORY
Historicity of the origin of Vaiphei - by Suantak Prim Vaiphei
Vaiphei nam hung kipat daw hih a historicity kichian takin hiat ahi puai. A kigen sun le conjecture ngawn a hi. I hiat pen chu upate gendan (tradition) ahi. Lekhabu neite I hilo ziakun upate gen dan hiat dan (tradition) hile pakhat hiat dan leh pakhat hiat dan a kibang puai. Chun, zia upate gen dan a dik leh diklo support ding ah I neisun source chu “La leh dawi thu” ahi. Amabochuh, amau hiat dan diksak nuam ziak a support ding ah la phuak kawm le um tawk a batna tiang le a umna a um sek hi. Chun, nam dang dangte vang sapten amau nam chungchang lekhaby in a la zik piak uh le a um sau sau ah, ei Vaipheite chungchang vang kuama’n ei la zik piak puau. Keima zik, ‘The Vaiphei Tribe’ hih hibep didan a hi. Authentic deu pen ah kigen, Dr.Grierson lekhabu “Linguistic survey of India volumn III part III” hih le ei mi lam Kuki-Chin lamte chungchang kizikna himaleh Vaiphei kiti min a gen kha puai.
Eimi lam zosia leh Naga khenkhat eg. Tangkhulte I kibat nau chuh, khul apat hung pawt I hiu ti hih a hi. Ei mite pianna a hileh khul ahi’n, ak pianna Lilipi, ui pianna tunglul, vawk pianna buanawng, kel pianna teu sanpi, sial pianna sisep ah pu Khupngam in a hung puidaw a hi a ti sek ui. Zia ui leh akte hih kithawi phatleh a pianna mun min chiat uh a gen sek ui. A diakin bu zawk lai leh, “Fangyonge” ti a sak tak uh leh a gen sek ui. Gancha pianna kigen bep hilo in mi pianna khul a kiti sek hi. Vaipheite pu- Pu Zahong hile Subterranean world (nuai gam) ah piang a hi. Nuai gam ah a chen lai un Nuaimangpa a chou lai in tangval te’n kung a kalnau ahin, pu Zahong a chemzam kawilo in, a chemzam pumin kung a kal leh nupi gai khat a sukha a thi. Zia phat ah chun nuaikhua chun cheng thei talo in, chungkhua a hung sat a hi. Ama chungkhua sat ah ahung lai ah hin, khul kawt chu gul lianpi’n a tinga, pu Zahawng in gul chuh a that ah, vangalpan khul kawt suangpu chu a phawng ah hung pawtdawk ahiu a kiti.
Chun, Thadote gendan in, ziatak ah kungkal ah chemzam a mi sukha pen hi Pu Chongthu ahia, chungkhua hung sat hile Pu Chongthu ahi atiu. A alawite chu khul kawt hawngtu Vangalpa tawh Pu Khupngam tawh midang pani ahi. Zia ziak ah chun khul apat hungpawt pen hih ei un I gen ua leh Zahong a hi I tiu ah, Thado tamten Chongthu a hi a tiu.
Piandan: Thadou lamte gen da’n in, William Shaw lekhabu, “Notes on Thadou Kukis” ah Vaipheite hih Thadoute tawh suapi da’n in a gen hi. Zia lekhaby kigen dan ah chun, Pu Chongthu chapa Pu Sattong in chapa khat a nei ah, amin chuh Thangpi ahi. Zia Thangpi hin chapa pani a nei a, a lianzawk chuh Singmeng ahia, a neuzawk chu Hangmeng a hi. Singmeng(Singmang) chu Thadote pu, Hangmeng(Hangmang) chuh Vaipheite leh Komte a hi a ti. Amabochuh, ei lamte’n Hangmeng hih a gen kha puau. Hangba, Hangsuan, Hangnei vang a kigen nai, ahin la Hangmeng vang a kigen kha puai. Vaiphei upate gendan in Vaiphei hih Pu Zahong suan I hiu a tiu. Pu Zahong hin chapa khat a nei a, amin chuh Hanglian (Honglian) ahi. Honglian hin chapa pathum a nei ah, Lianlum/Lianlut, Phullum(Phutlum) leh Lunglum ahiu. Chun, Lianlum hi Suantak lamte pu, Phullum hi Khaute lamte pu le Pu Lunglum hi Hualngote pu (Chhakchuakte) a hi a kitiu a hi. Chun, Lianlum hin chapa pani a nei ah, Sattong (Suantakte pa) leh Thanglun (Gangtete pa) ahiu. Chun, Thadote sut da’n in le Sattong hih amau pu a hisak ui. (Ahinla Zahong chu a pu min lak un apang kit puai)
Chn Hills lamte sutda’n in pu Chongthu chapa chuh Zahong a hi. Zahong chate chu Tawhin, Seaktak/Sektha leh Suantak ahiu. Chun amau sut dan in Vaiphei hih I leng’un Suantak suante I hiu. Zia Suantak hih Thadote pu Seaktak/Sehtha tawh unau a hiu. CHIN HILLS LAMTE SUT DA’N HIH EI UH LAM SUT DA’N TAWH A KIKAL BEP HILO IN, THADOTE SUT DA’N TAWH LE A KIKAL HI. Thadote phungthu sutna’n Hangmeng upa Singmeng in chapa pathum a nei ah- Tito (Doungelte pu), Tawhin (Thadote pu) leh Touthang (Lamhaute pu) a hiu. Tohin chapa- Ninel, Ninel chapa Tolhun, Tolhun chapa Setha, Sehtha chate- Thado, Chongloi leh Hangsing ahiu. Chin Hills te sutda’n in Sehtha/Seaktak hih Suantak u ahi. I leng’un Chongthu suan ihiu. HIMALEH, THADOTE SUT DA’N IN ZAHONG HIH A PU MIN LAK AH A PANG KEI PUAI.
Chun, Vaiphei kiti min hih khawi ah hung kipan a hem kichian tak ah gen a haksa’i. Ngaidan pani a um ah, a pani in, Vaiphei hih Khaw min a hi a kiti. Vaiphei min I hung puak nau hih ngaidan pani (Theories) a um hi.
THEORY NUMBER 1: Vaiphei kiti min hih, I pu I pateu Chin Hills ah a chenlai un Phaiza Khawvaiphei ah a la chen ziak’un zia khaw min chuh I put den uh a hi. Zia Phaiza Khua kipat ah hin khaw dang tampi in I kihawm khen ui.
Chun, zia Phaiza khua hih Pawiten a hun sim un, Pawite I zaw lo ziakun, Manipur gam lam ah hung pem lut ihiu. A la chu, “Saka Pawipa’n kel ang ei naw ah. Al ang I damanin Teimei vangkhua lamang zawng ma e.” Chuleh, zia la hih Phaiza khua a hun nusia nunungte Sadar Hills lam Vaipheite la deu danin a gen ui. Phaiza khua nusia nunung pente chuh Lutngulte a hiu. Zia Phaiza khua a nutsia nau la Lutngul lapi kiti chu “Phai khua Thangthuang nu I sia u leh nau I sialung kawlang a leng hi….. pu pa gam lei githing dum diai diai a ngak ding pan thuangnu ka sia hi”. Zia ziak ah chun Phaiza Khawvaiphei ah a la cheng lo Sizangte, Dawpmulte, Thangkhalten Suantak ka hiu, Vaiphei kahi puai a tiu. Zia Phaiza khua a hung nutsia nau hih sawt bek nailo danin a ki lang hi. Keima pu lui (Great Grand Father- ka pa pu) Lutjangul chuh Phaiza tangval a ti sek ui. Ama hih Saram khua sat ah a la pang hi.
THEORY NUMBER 2: Gendan kit khat ah chun hiti hin a kigen hi. Vaiphei min I hung put pat nau hih khul ah kipat I hung pawtdaw zaw zaw un Tuitawbin ah Khawkip zang/Mininbung ah I umnau chu khaw Vaiphei a hi. Zia khua khawvaiphei khawneite chuh tu ah Vaiphei min pawte hih I hiu. Zia khawkip mun khawvaiphei ah kipat chun a ban banin a pawl pawl in pem dawk I hiu. A pawt masapente chuh Paite ahiu. Zia ziak ah chun Paite kiti ahiu. Thingtang lam zoudap zuan ah chengte chuh zo kiti, simlam zuante chuh Simte kiti, Thanglam zuante chuh Khawthang (Hmar) kiti, Khawsak “Khawchunglam” zuante chuh Khawsakte/Khawchungte (Thado-Kukite) kiti ahi. A khaw neite a pawt nunungte’n Vaiphei min a kaput den uh a hi.
Zia Theory support chuh ha’nla a hi. Ei mi lam khua hi le sahang, galhang that hawn ha’nla a sak tak uh leh, “ka thang e, ka chun leh ka zuan thangnan chembang ei chawi e, ka thang e, khulsin dawng kawt ka hawng e, nam tin khawvaiphei lai ah guallai lawi ang ka thang e” a ti sek ui.
1984 kum ah Nagaland ka zin lai in unau Thadote lak ah phungthu hethiam pen a hi a ti pau Rev.Letkhosei kiang in ka va chia, (tu’n ama chuh a thi tai). Hepa, Vaiphei la hi la kihiat nam? Ka ti leh “Chenna dawl ah na sei a hileh, Vaiphei a kona iti kijam ding hai” a ti.
Zia theory dungjui ah hin ei mi pau lak in ei Vaiphei pau hih pau lui pen original ahi. A dangsia hih amau gam/khua a che’n nung ua, a kilam kawm uh a hi. Nam tin khawvaiphei ah I cheng khawm lai ua I la thaw uh chu Vaiphei pau hi a hi.
Chun, nam tin, chi tin mun khat ah I la cheng khawm ui ti support thei point khat kit chuh dawi thu a hi. Teksia thiamputen mihing sahang pe a thawi tak uh leh ti hin dawithu a sam sek ui. “Kei keipi nu, ka keipipa, mihiam tawh la hung kijawl hi, chung ah Pathian pa nuai ah tuitawbing in mihiam le sahiam mitin bung ah a hung kigawm in, chung ah Pathian, nuai ah Pathian a kisukha a hi, khawikha um kiu in” a tiu. Ka keipinu, ka keipipa nangin la hun bawl masai, Manmasi nau, la hung sukhai, Manmasi nau a min ngainu a gai la hung khiai la tinning dai hen, la hanung dai hen…. ati sek ui.
Zia ziak ah chun, Vaipheite hung kipatna chuh lekhabu nei I hilo ziakin chian takin I gen thei puai. Amabochu hanlate leh dawithu ah kigen haw I et leh chu a chung ah kigen munte hih I hung kipatnau a hi ti I mu thei a hi
Wednesday, October 15, 2014
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment